روزنامه اعتماد روز دوشنبه 14 آبان ماه

فردای حمایت از افراط گرایی در پاکستان

تحولات چند ماه گذشته پاکستان حاکی از آن بود که به زودی این کشور 162 میلیونی فقیر دچار چنان شکافهای سیاسی امنیتی خواهد شد که ممکن است سرنوشت پاکستان را دچار تحولی اساسی کند. بحران مسجد سرخ که به مرگ بیش از صد نفر از فقرای اسلامگرای اسلام آباد انجامید چالش پرویز مشرف و عالی تریم مقام قضایی کشور یا نبرد قوه نظامی و دستگاه قضایی که به تثبیت قاضی محمد چوهدری انجامید و استقلال دستگاه قضایی پاکستان را تحکیم کرد و در نهایت بازگشت بی نظیر بوتو از تبعید هشت ساله همگی عواملی بودند که به تدریج سیمای پاکستان کودتا زده امروز را ترسیم کردند. اما ظهور طالبان پاکستانی در میان اقشار وسیعی از مردم و شمار رو به افزایش حملات انتحاری علیه همه مقام های دولتی و نیز درگیری های تقریباً نامنظم طالبان پاکستان با نیروهای نظامی و امنیتی مهمترین عواملی هستند که پاکستان را وارد وضعیت فوق العاده یا دومین کودتای پرویز مشرف کرد. حضور پاکستانی که دولت مرکزی آن عملاً نقشی در اداره بخشهای شمالی این کشور ندارد و نشت مداوم حمایتهای اقتصادی و نظامی اسلامگرایان این کشور از جریانهای باقی مانده طالبان در جنوب افغانستان همگی سبب شده اند تا اسلام آباد طی چند سال گذشته بیش از هر تعریفی به یک علامت سوال منطقه ای و بین المللی تبدیل شود. تا چندی پیش سومالی عراق و افغانستان سه کشوری بودند که دولت مرکزی انها توانایی اداره مناطقی از قلمرو ملی خود را دارا نبودند. طی یکی دو سال گذشته پاکستان نیز به جمع 3 کشور فوق افزوده شده و مناطق شمالی و شمال غربی این کشور به لحاظ فقدان نفوذ یک دولت مرکزی بیشتر به سومالی شباهت یافته است تا عراق یا حتی افغانستان. چندی پیش یک شبکه تلویزیونی پاکستان تصاویری از کمک مردمی به مجاهدین را در منطقه «سوات» پخش کرد. در منطقه فقیر نشینی که به ندرت می توان آثاری از مدنیت و شهرنشینی و رفاه اجتماعی را یافت طی چند ساعت 5/1 میلیون روپیه معادل 24 هزار دلار کمک برای مجاهدین جمع آوری شد. افراط گرایانی که کشته شدن در راه آمال –و چه بهتر از طریق حملات انتحاری- را فوز عظیم می دانند. پدیده طالبانی شدن جامعه پاکستان منحصر به اقشار فقیر مناطق حاشیه ای و مرزی پاکستان نمی شود. بحران دو ماه پیش مسجد سرخ و قتل عام فقرایی که در آن پناه گرفته بودند تالی برقراری حکومت و قوانین طالبان در چند محله در شهر اسلام آباد پایتخت بود. به عبارت دیگر متمایل شدن به اندیشه طالبان به هر دلیل در میان اقشار شهرنشین پاکستان عملاً به پدیده ای تثبیت شده در برخی از شهرها تبدیل شده است. چندی پیش موسسه نظر سنجی World Public Opinion که در امریکا مستقر است نتایج یک نظر سنجی را از مردم پاکستان اعلام کرد. بر اساس این نظر سنجی کمتر از نیمی از جمعیت شهرنشین پاکستان حمله به پایگاههای القاعده و سرکوب بنیادگرایان را تاکید می کنند. همین تعداد از جمعیت شهرنشین حتی مخالف همکاری دولت مرکزی با امریکاییها در سرکوب القاعده یا حتی اجازه دادن به امریکاییها برای عملیات علیه القاعده در شمال پاکستان هستند. پیرو چنین تحولی نیروهای امنیتی پاکستان که برای درگیری به مناق مرزی و آشوب زده شمال و شمال غربی اعزام می شوند تمایلی به نبرد با اسلامگرایان ندارند و به عبارتی این درگیریها را نبرد خود نمی بینند. نیروهای امنیتی پاکستان طی چند هفته گذشته به صورت شبانه روزی به منطقه آشوب زده «سوات» اعزام می شوند در حالیکه حاکم اصلی منطقه مولانا فضل الله متحد اصلی طالبان بوده و از طریق یک ایستگاه رادیویی اف ام برای مردم منطقه برنامه پخش می کند. فضل الله ارتشی از تجهیزات و سلاحهای سبک و سنگین داراست و عملاً قوانین شریعت را در منطقه تحت حکومت خود اعمال  می کند. از سویی ارتش پاکستان طی هفته های گذشته با پدیده جدیدی مواجه شده است و آن چندین مورد به گروگان گرفته شدن نظامیان از سوی نیروهای شورشی اسلامگرا است. طی 8 سالی که پرویز مشرف اداره پاکستان را بر عهده داشته از چندین بمب گذاری جان سالم به در برده است. هر بار اعلام شده است بمب گذاری ها بدون هماهنگی های ضمنی عناصری از دستگاه امنیتی پاکستان  نمی توانسته صورت گرفته باشد. یکی از این موارد حمله انتحاری بود که در نزدیکی دفتر او صورت گرفت. حملات انتحاری اخیر به گونه ای است که همانند عراق علیه صفوف نظامیان صورت گرفته و حاکی از آن است که مدیریتی واحد در عراق و پاکستان آن را به اجرا درمی آورد. از دیدگاهی کلان پاکستانی که پرویز مشرف آنرا اداره می کند به موتور بحرانهای منطقه ای و بین المللی تبدیل شده است. ثبات دولت حامد کرزی در افغانستان به شدت تحت تاثیر بحران هایی است که از پاکستان هدایت می شود دولت هند شاهد بمب گذاری ها و حملات انتحاری بوده که سرنخهایی از مداخله پاکستان در آن مشاهده شده است اینکه چه کسانی در پاکستان و در چه رده هایی به کلید سلاحهای هسته ای این کشور دسترسی دارند معضلی است که هنوز پاسخی برای آن ارائه نشده است. عوامل فوق سبب شده تا موضوع پاکستان و آینده مشرف در ردیف مسایلی اساسی قرار گیرد که نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا در توضیح سیاست خارجی خود به آن می پردازند. کمکهای سالانه 10 میلیارد دلاری امریکا به پاکستان که بخش اعظم آن به تجهیزات نظامی اختصاص داشته نتوانسته است موازنه امنیتی را به نفع یک دولت مرکزی باثبات و علیه افراط گرایان بر هم بزند. پاکستان برای حدود دو دهه پی در پی سیاست خارجی و دستگاههای امنیتی و نظامی خود را به افغانستان و تحولات نظامی و سیاسی آن گره زد. به عبارتی از سال 1979 که ارتش شوروی مرزهای شمالی افغانستان را درنوردید تا 10 سال بعد که از افغانستان عقب نشست پاکستان مرکز اصلی تدارک تجهیز و تسلیح نیروهای ضد کمونیست بود. از سال 1992 که پدیده یی به نام عرب افغانها در حوالی مرزهای افغانستان شکل گرفت و از مدارس حقانیه شمال پاکستان اشباحی به نام طالبان تربیت یافتند و تا سال 1996 که راهپیمایی طالبها منجر به شکل گیری حکومت طالبان در افغانستان شد اسلام آباد صحنه گردان تحولات افغانستان بود. برای صدها هزار پاکستانی جنگیدن در افغانستان همواره کعبه آمال و بازگشت از افغانستان به مفهوم برگرداندن ارزشها و مفاهیم طالبان بوده است. پاکستان امروز ثمره سه دهه گره خوردن نظام اجتماعی سیاسی و امنیتی این کشور با نظام سیاسی طالبان است. در نتیجه فشار یا کاهش و افزایش کمکهای بین المللی نمی توان گرایش توده های مردم و حتی جمعیت شهرنشین پاکستان را به طالبان تحت تاثیر قرار داد. پدیده ای که امروزه به «طالبان پاکستانی» شهرت یافته در کشوری بروز یافته است که برای 32 سال از سوی نظامیان اداره شده است. پاکستان فقط 28 سال شاهد رهبرانی غیر نظامی بوده است. رهبران این کشور همواره با کودتا اعدام یا به اتهام فساد مالی قدرت را واگذار کرده اند. سنت دموکراسی برخلاف هندوستان رقیب دیرینه این کشور هیچ گاه ریشه ای عمیق نیافت. امروز از سه نسل رهبران سیاسی پاکستان مشرف متهم به دیکتاتوری و اجرای دو کودتای نظامی است بوتو با اتهام فساد مالی از کار برکنار شد و نواز شریف نیز با اتهام مشابهی تبعید شده است. به این ترتیب در شرایطی که حاکمیت سیاسی ارتباط سیاسی ارتباط منطقی خود را با   توده های شهرنشین از دست داده است حاکمیت نظامی از شناسایی استقلال دستگاه قضایی امتناع  می کند. فقر و عقب ماندگی نماد اصلی بسیاری از شهرهای پاکستان است. بعید به نظر می رسد به این زودی ها بتوان رنگ ثبات و آرامش را در میان 162 میلیون جمعیت این کشور شاهد بود.